Attention à ne pas handicaper nos universités par une réforme des pensions inadaptée
lien vers la pétition en ligne
Le développement et la prospérité d’un pays comme la Belgique reposent crucialement sur la connaissance et les compétences. Les universités ont une mission sociétale majeure, que ce soit dans la formation des jeunes, l’innovation ou le service à la société. Notre pays peut être fier de ses universités mais il ne pourra continuer à faire face aux défis qui se présentent à lui que si elles parviennent à attirer et fixer les chercheurs et chercheuses les plus brillants.
Nos universités sont cependant exposées à une concurrence plus aigüe pour attirer les talents que n’importe quel autre métier du secteur public, que ce soit de la part de leurs homologues étrangères ou du secteur privé.
Elles disposent de quelques leviers pour attirer les espoirs de la recherche mais ces leviers ont eu tendance à se dégrader voire disparaître au cours des dernières décennies. La qualité des conditions de recherche et d’enseignement s’est détériorée notamment en raison de l’accroissement des effectifs étudiants qui n’a pas été compensé par une augmentation proportionnelle des moyens attribués aux établissement d’enseignement supérieur et aux universités.
Par ailleurs, les salaires et les financements que propose la Belgique à ses scientifiques sont inférieurs à ceux offerts par bon nombre de pays étrangers, dont ses voisins, sans même parler des Etats-Unis ou de la Suisse. Dans certains secteurs stratégiques, comme la médecine, la pharmacie, l’informatique, les mathématiques ou l’ingénierie entre autres, nos universités sont confrontées de plus à la concurrence du secteur privé, où les rémunérations et les moyens de recherche sont substantiellement plus conséquents et attractifs.
Dans ce contexte, une réforme des pensions mal conçue mettrait en péril nos universités et à moyen terme notre capacité collective à améliorer la vie de nos concitoyens. Toute réforme qui ne tiendrait pas compte de la spécificité des carrières universitaires réduirait l’attractivité de nos universités et notre capacité à créer et transmettre les connaissances de pointe dont nous avons collectivement besoin.
On doit en effet réaliser la spécificité du parcours des jeunes scientifiques et à quel point il s’est durci et internationalisé au cours des dernières décennies. A l’heure actuelle, les carrières se stabilisent rarement avant les alentours de 35/40 ans. On n’entre pas dans la profession sans diplôme de docteur, ce qui nécessite une dizaine d’années d’études supérieures. On n’obtient plus de poste stable directement après son doctorat. Le doctorat n’est en effet que le début d’un parcours long, exigeant et souvent précaire. Pour espérer être recruté par une université, on doit avoir poursuivi sa formation en accumulant un nombre croissant de contrats postdoctoraux de recherche, de préférence à l’étranger, souvent fragiles et sans cotisation de retraite.
S’ils favorisent l’acquisition et la circulation des connaissances, ces contrats repoussent l’entrée dans la carrière et il est désormais fréquent de ne devenir professeur qu’à l’approche de la quarantaine.
Il est donc essentiel de tenir compte de la tardiveté des carrières académiques si on veut que nos universités restent attractives.
Pour l’instant, elle est encore prise en compte par le régime des pensions actuel des professeurs d’université, qui leur permet d’accumuler des droits à la retraite sur une carrière nécessairement courte. Il a pourtant déjà fait l’objet d’une réforme très importante en 2011. Dans le système antérieur à 2011, on pouvait obtenir une pension complète de professeur d’université en commençant sa carrière à 40 ans. Depuis 2011, une nomination à 29 ans peut être nécessaire pour y parvenir même en ayant repoussé l’âge de départ à la retraite à 67 ans à partir de 2030, alors qu’aujourd’hui, à 29 ans, on termine son doctorat ou on est sous contrat post-doctoral précaire.
Conscients de leur responsabilité, les professeurs d’université ne se sont pas collectivement opposés à la réforme de 2011 afin de prendre leur part à l’effort commun. Cependant, les responsables politiques qui réfléchissent à l’avenir des pensions doivent prendre conscience du fait que toute réforme qui allongerait encore la durée de cotisation ou la période de calcul du revenu de référence serait
particulièrement pénalisante pour les professeures et professeurs d’université et surtout les plus jeunes d’entre elles et eux.
Comment motiver les jeunes chercheuses et chercheurs à s’engager dans une carrière scientifique en Belgique si leurs talents sont mieux valorisés à l’étranger ou en dehors du monde académique ? Comment faire revenir les cerveaux déjà partis à l’étranger dans les universités belges ?
Pour être juste et efficace, une réforme du mode de calcul des retraites ne peut faire l’économie d’une réponse à ces questions.
Une réforme qui les ignorerait réduirait substantiellement la capacité de nos universités à recruter, au détriment in fine de nous tous et toutes.
Be careful not to handicap our universities through inappropriate pension reform
The development and prosperity of a country like Belgium depend crucially on knowledge and skills. Universities have a major social mission, whether in terms of training young people, innovation or service to society. Our country can be proud of its universities, but it can only continue to meet the challenges it faces if they succeed in attracting and retaining the best and brightest researchers.
However, our universities are exposed to more intense competition for talent than any other public sector profession, whether from their foreign counterparts or from the private sector.
They have a number of levers at their disposal to attract research hopefuls, but these have tended to deteriorate or even disappear over the last few decades. The quality of research and teaching conditions has deteriorated, in particular due to the increase in student numbers, which has not been offset by a proportional increase in the resources allocated to higher education establishments and universities.
Furthermore, the salaries and funding that Belgium offers its scientists are lower than those offered by many foreign countries, including its neighbours, not to mention the United States and Switzerland. In certain strategic sectors, such as medicine, pharmacy, IT, mathematics and engineering, our universities are also facing competition from the private sector, where salaries and research resources are substantially higher and more attractive.
In this context, an ill-conceived pension reform would jeopardize our universities and, in the medium term, our collective ability to improve the lives of our fellow citizens. Any reform that does not take into account the specific nature of university careers would reduce the attractiveness of our universities and our ability to create and transmit the cutting-edge knowledge that we collectively need.
We need to realise the specific nature of the careers of young scientists and the extent to which they have become tougher and more international in recent decades. Today, careers rarely stabilise before the age of 35 or 40. You don’t enter the profession without a doctor’s degree, which requires around ten years of higher education. You don’t get a stable job straight after your doctorate. A doctorate is just the beginning of a long, demanding and often precarious career. To hope to be recruited by a university, you have to continue your training by accumulating a growing number of postdoctoral research contracts, preferably abroad, which are often fragile and without pension contributions.
Although they encourage the acquisition and circulation of knowledge, these contracts postpone the start of a career, and it is now common for people not to become professors until they are in their forties.
It is therefore essential to take account of the late start to academic careers if we want our universities to remain attractive.
For the moment, this is still taken into account by the current pension scheme for university professors, which allows them to accumulate pension rights over a necessarily short career. This scheme has already undergone a major reform in 2011. Under the system prior to 2011, it was possible to obtain a full university professor’s pension by starting one’s career at the age of 40. Since 2011, an appointment at the age of 29 may be necessary to achieve this, even if the retirement age has been pushed back to 67
from 2030, whereas today, at the age of 29, you finish your doctorate or are on a precarious post-doctoral contract.
Aware of their responsibility, university professors did not collectively oppose the 2011 reform in order to share in the common effort. However, policymakers thinking about the future of pensions need to be aware that any reform that lengthens the contribution period or the period for calculating the reference income would be particularly detrimental to university professors, especially the youngest among them.
How can we motivate young researchers to embark on a scientific career if their talents are better valued abroad or outside the academic world? How can we bring back the brains that have already gone abroad to Belgian universities?
To be fair and effective, a reform of the way pensions are calculated must answer these questions.
A reform that ignored them would substantially reduce the ability of our universities to recruit, to the ultimate detriment of us all.
Laat de pensioenhervorming geen hypotheek leggen op de toekomst van onze universiteiten
De ontwikkeling en welvaart van een land als België hangen in grote mate af van kennis en competenties. Universiteiten hebben een belangrijke sociale opdracht, of het nu gaat om onderwijs, onderzoek of maatschappelijke dienstverlening. Ons land kan trots zijn op zijn universiteiten, maar het kan de uitdagingen waarmee het geconfronteerd wordt alleen blijven aangaan als ze erin slagen de beste en meest getalenteerde onderzoekers aan te trekken en te behouden.
Onze universiteiten staan echter bloot aan een heviger concurrentie voor talent dan om het even welke andere beroepsgroep in de publieke sector, of het nu gaat om hun buitenlandse tegenhangers of de privésector.
Ze beschikken over een aantal hefbomen om onderzoeksaspiranten aan te trekken, maar deze zijn de afgelopen decennia verslechterd of zelfs verdwenen. De kwaliteit van het onderzoek en het onderwijs is verslechterd, met name door de toename van het aantal studenten, die niet is gecompenseerd door een evenredige toename van de middelen die zijn toegewezen aan instellingen voor hoger onderwijs en universiteiten.
Bovendien zijn de salarissen en financiering die België zijn wetenschappers biedt lager dan die van veel andere landen, waaronder de buurlanden, om nog maar te zwijgen van de Verenigde Staten en Zwitserland. In bepaalde strategische sectoren, zoals geneeskunde, farmacie, IT, wiskunde en ingenieurswetenschappen, ondervinden onze universiteiten ook concurrentie van de privésector, waar de salarissen en onderzoeksmiddelen aanzienlijk hoger en aantrekkelijker zijn.
Tegen deze achtergrond zou een slecht doordachte pensioenhervorming onze universiteiten in gevaar brengen en, op middellange termijn, ons collectieve vermogen om het leven van onze medeburgers te verbeteren. Elke hervorming die geen rekening houdt met de specifieke aard van universitaire loopbanen zou de aantrekkelijkheid van onze universiteiten verminderen en ons vermogen om de baanbrekende kennis te creëren en door te geven die we collectief nodig hebben.
We moeten ons bewust zijn van de specifieke aard van de carrières van jonge wetenschappers en de mate waarin deze de afgelopen decennia harder en internationaler zijn geworden. Tegenwoordig stabiliseren carrières zich zelden voor de leeftijd van 35 of 40 jaar. Je komt niet in het vak zonder een doctorstitel, die ongeveer tien jaar hoger onderwijs vereist. Je krijgt niet meteen een stabiele baan na je doctoraat. Een doctoraat is slechts het begin van een lange, veeleisende en vaak onzekere carrière. Om door een universiteit te worden aangeworven, moet je je opleiding voortzetten door een groeiend aantal postdoctorale onderzoekscontracten te verzamelen, bij voorkeur in het buitenland, die vaak fragiel zijn en zonder pensioenbijdragen.
Hoewel ze de verwerving en uitwisseling van kennis stimuleren, stellen deze contracten het begin van een carrière uit en het is nu gebruikelijk dat academici pas professor worden als ze in de veertig zijn.
Het is daarom essentieel om rekening te houden met de late start van academische carrières als we willen dat onze universiteiten aantrekkelijk blijven.
Op dit moment wordt hier nog rekening mee gehouden door de huidige pensioenregeling voor academici, die hen in staat stelt pensioenrechten op te bouwen tijdens een noodzakelijkerwijs korte carrière. Deze regeling heeft in 2011 al een grote hervorming ondergaan. In het systeem van voor 2011 was het mogelijk om een volledig universiteitsprofessorenpensioen te krijgen door je carrière te beginnen op 40-jarige leeftijd. Sinds 2011 kan een aanstelling op 29-jarige leeftijd nodig zijn om dit te bereiken, ook al is de pensioenleeftijd verschoven naar 67 jaar vanaf 2030, terwijl je vandaag de dag op 29-jarige leeftijd vaak je doctoraat nog aan het afronden bent, of een onzeker postdoctoraal contract hebt.
Professoren zijn zich bewust van hun verantwoordelijkheid en hebben zich niet collectief verzet tegen de hervorming van 2011 om een bijdrage te leveren aan de gemeenschappelijke inspanning. Politici die nadenken over de toekomst van de pensioenen moeten zich er echter van bewust zijn dat elke hervorming die de bijdrageperiode of de periode voor de berekening van het referentie-inkomen verlengt, bijzonder nadelig zou zijn voor universiteitsprofessoren, vooral voor de jongsten onder hen.
Hoe kunnen we jonge onderzoekers motiveren om voor een wetenschappelijke carrière te kiezen als hun talenten beter gewaardeerd worden in het buitenland of buiten de academische wereld? Hoe kunnen we de knappe koppen die al naar het buitenland zijn vertrokken terughalen naar de Belgische universiteiten?
Om eerlijk en doeltreffend te zijn, moet een hervorming van de manier waarop pensioenen worden berekend een antwoord bieden op deze vragen.
Een hervorming die deze vragen negeert, zou de rekruteringscapaciteit van onze universiteiten aanzienlijk verminderen, wat uiteindelijk in ons aller nadeel zou zijn.